چند نکته عجیب و جالب درباره تاریخچه جوراب؛ سوگلی ناصر‌الدین شاه، اولین زن ایرانی که جوراب پوشید!

جوراب، یکی از آیتم‌های کاربردی کمد لباس هر شخص است. این آیتم پوششی کوچک، از جمله آیتم‌هایی است که تاریخچه‌ای دور و دراز دارد. مسلماً تصور زندگی بدون جوراب برای ما غریب و سخت به نظر می‌رسد، اما آیا از گذشته این آیتم پرکاربرد چیزی می‌دانید؟

در این مطلب از تاریخچه جوراب برایتان خواهیم گفت. جزئیاتی جالب از پیدایش اولیه این آیتم و تغییر و تحولاتی که در طول زمان گریبان‌گیر آن شده است. پس با ما تا انتهای این مطلب خواندنی همراه باشید.

یونان باستان؛ خواستگاه اولیه جوراب

جوراب ها از جمله آیتم های پوششی بسیار کاربردی، با تاریخچه ای پیچیده هستند. هدف، طراحی و تولید جوراب با توجه به هر دوره ای که به آن تعلق داشته متفاوت بوده است. به گفته عده کثیری، جوراب نخستین بار در یونان باستان اختراع شده است. جوراب های ساخته شده در طول تمدن های باستانی، هیچگونه شباهتی با نمونه های جذاب و فانتزی که امروزه می شناسیم نداشته، و بر اساس نیاز مردم آن زمان طراحی و ارائه شده اند. نمونه های اولیه جوراب توسط مردم یونان و در قرن هشتم پیش از میلاد پدید آمده اند. این جوراب ها Piloi نام داشته و از موی درهم تنیده حیوانات ساخته می شده اند. استفاده از پوست و موی حیوانات در آن زمان برای محافظت از بدن امری رایج بوده است.

این شکل اولیه از جوراب تا سالیان بسیاری در میان مردم کاربرد داشت. پس از آن در قرن دوم میلادی، ظاهر جوراب ها دستخوش تغییراتی شد. در این زمان جوراب ها ظاهری شبیه تر به جوراب های امروزی پیدا کردند. در واقع رومی ها اولین مردمانی بودند که با پارچه شروع به تولید جوراب کردند. این جوراب ها اودونِس (Udones) نام داشتند. اودونس ها بسیار نرم تر و راحت تر از نمونه های قبلی خود بودند.

جوراب کشف‌شده از تمدن مصری‌ها

یکی از نمونه های کشف شده از جوراب، مربوط به سرزمین مصر باستان و محدوده سال های ۲۵۰ تا ۴۲۰ میلادی است. شکل خاص و بافت پارچه این جوراب، بسیار جالب و منحصر به فرد است. ظاهر این جوراب نشان می دهد که جوراب ها در آن زمان با روش بافتنی بسیار متفاوت تر از روش ‌های امروزی و به صورت دو انگشتی بافته می شده اند. علت دو انگشتی بودن این جوراب ها این بوده است، که مردم بتوانند آن ها را به همراه صندل های مصری به راحتی بپوشند. این نمونه جوراب مصری در اواخر قرن نوزدهم در شهری باستانی به نام اوکسیرینخوس کشف شده است. با اینکه حدود ۲۰۰۰ سال از عمر این جوراب می گذرد، اما نمونه کشف شده ظاهری سالم و تمیز دارد. این جوراب هم اکنون در موزه «ویکتوریا و آلبرت» لندن نگهداری می شود.

استفاده از جوراب در اروپا

در رابطه با تاریخچه جوراب در اروپا باید بگوییم، در حدود قرن پنجم میلادی بود که جوراب ها به اروپا راه پیدا کردند. این جوراب ها نماد پاکی بوده و ابتدا بیشتر توسط افراد کلیسا استفاده می شدند. در قرون وسطی، جوراب ها به آیتم های پارچه ای با رنگ روشن تبدیل شدند، که قسمت پایین پا را می پوشاندند. با گذشت سال ها و ترند شدن شلوارهای کوتاه در این دوران، جوراب های بلندتر جای خود را به جوراب های کوتاه قبلی دادند. این مدل جدید جوراب گران تر از جوراب های پیشین بود و نمادی از ثروت و اشراف به شمار می رفت.

به مرور جوراب های بلند یا به اصطلاح جوراب شلواری ها در میان مردان اروپا محبوبیت خاصی پیدا کردند. علت این محبوبیت این بود که، به وسیله جوراب شلواری مردان می توانستند راحت تر حرکت کرده و بیشتر فرم پاهای خود را به نمایش بگذارند. جوراب شلواری های اشرافی مردان اروپایی، از پارچه های مرغوبی نظیر ابریشم ساخته می شدند.

نخستین دستگاه جوراب‌بافی

اولین دستگاه بافندگی جوراب، توسط کشیشی انگلیسی به نام ویلیام لی در سال ۱۵۸۹ میلادی ساخته شد. لی پس از این موفقیت برای داشتن حمایت پادشاهی، یک جفت جوراب بافتنی به ملکه الیزابت پیشکش کرد. اما ملکه الیزابت نه تنها از این اختراع جدید استقبال نکرد، بلکه از تأیید پروژه لی نیز خودداری کرد. پس از رد شدن دستگاه بافندگی جوراب ویلیام لی توسط پادشاهی انگلستان، او به سراغ هنری چهارم پادشاه وقت آن زمان فرانسه رفت. برخلاف ملکه انگلستان، پادشاه فرانسه ویلیام لی را از نظر مالی حمایت کرد. این حمایت سبب شد تا ویلیام لی اولین کارخانه جوراب بافی خود را در شهر روئن فرانسه افتتاح کند. پس از انقلاب صنعتی نیز تولید جوراب در اروپا بیش از پیش گسترش یافت.

تاریخچه جوراب در ایران

تاریخچه جوراب در ایران به یکی از شاهان دنیا دیده و علاقه مند به کشفیات جدید برمی گردد. ناصرالدین شاه قاجار، نخستین شاه ایرانی بود که از سفر خود به فرنگ برای زنان حرمسرایش جوراب سوغاتی آورد. به عبارتی دیگر درباریان ناصرالدین شاه نخستین کسانی بودند که جوراب فرنگی به پا کردند. پس از آن بافت جوراب و پاپوش هایی از جنس پشم در میان مردم رواج پیدا کرد. تا مدت بسیاری و قبل از اولین کارخانه جوراب بافی ایران، مردم در ایران تنها از جوراب های دستبافت استفاده می کردند. افتتاح نخستین کارخانه جوراب بافی ایران به سال ۱۳۳۳ شمسی بازمی گردد. این کارخانه توسط شخصی به نام خلیل رحیمی راه اندازی شد. در سال ۱۳۴۶ نیز نخستین ماشین جوراب بافی وارداتی، از کشور چین وارد شد.

اهداف اختراع جوراب

جوراب ها در ابتدا با هدف محافظت و گرم نگه داشتن پا اختراع شدند؛ اما با گذر زمان همانگونه که نحوه تولید جوراب تغییر کرد، هدف تولید جوراب نیز دستخوش تغییراتی شد. جوراب های اولیه برای تضمین سلامت مردم بودند. کشاورزان و دهقانانی که همواره بیرون از خانه مشغول به کار بودند، باید از پاهای خود در برابر عواملی مانند برف و باران محافظت می کردند. در زمستان جوراب نقش مهمی در محافظت از سرمازدگی داشته است. در گذشته در نبود علم پزشکی امروزی، حتی یک سرمازدگی جزئی می توانست باعث مرگ افراد شود؛ از این رو جوراب نقش مهمی در زندگی افراد داشته و حتی یک سوراخ کوچک در جوراب تهدیدی برای سلامت افراد بوده است.

در قرون وسطی، اهداف تولید جوراب سمت و سویی متفاوت به خود گرفت. در آن زمان کم کم جوراب دیگر به عنوان آیتمی ضروری کاربرد نداشت و بیشتر به عنوان آیتمی جانبی و زینتی استفاده می شد. با افزایش تقاضای مردم برای داشتن جوراب، قیمت این آیتم محبوب افزایش پیدا کرد. جوراب ها ناگهان به قدری گران شدند که فقط توسط اشراف و خانواده های اصیل استفاده می شدند. افرادی که جوراب به پا داشتند به راحتی می توانستند با قشر مرفه و مهم جامعه ارتباط برقرار کنند. جنس جوراب ها نیز بر اساس طبقه اجتماعی افراد متفاوت بود. جوراب های ابریشمی برای قشر مرفه، و جوراب های پشمی برای قشر پایین تر جامعه دوخته می شدند.

بدون شک جوراب های خوش آب و رنگ و متنوعی که امروزه با قیمت مناسب در دسترس همگان هستند، تفاوت های فاحشی با نمونه های اولیه خود دارند. جوراب در هر زمان بر اساس نیاز همان زمان کاربرد داشته است. امیدواریم در این مطلب از خواندن حقایق تاریخچه جوراب لذت کافی برده باشید.

منبع: برنُس مد